ایشان در واقعه جانگداز کربلا همراه پدر و در کنار جدش حضرت سيد الشهدا (ع) کودکی بود که به چهارمين بهار زندگي اش نزديک مي شد. دوران امامت ایشان از سال 95هجری که سال درگذشت امام زين العابدين (ع) است آغاز شد و تا سال 114هجری، يعنی به مدت 19سال و چند ماه ادامه داشته است.
دوران امامت ایشان اما با حوادث بسیاری در حوزه سیاسی و اجتماعی همراه بود. احادیث و روایات نبوی و آنچه از امامان گذشته برجای مانده بود در دست فراموشی قرار گرفته و حجم قابل توجهی از احادیث جعلی و دروغین منسوب به پیامبر و ائمه (ع) به نفع دستگاه حاکم جعل شده بود. بدين جهت امام محمد باقر(ع) و پس از وی امام جعفر صادق (ع) از موقعيت مساعد روزگار سياسی برای نشر تعليمات اصيل اسلامی و معارف حقه بهره جستند و دانشگاه تشيع و علوم اسلامی را پايه ريزی نمودند.
اين امامان بزرگوار و بعد شاگردانشان، وارثان و نگهبانان حقيقی تعليمات پيامبر(ص) و ناموس و قانون عدالت بودند و باید به تربيت شاگردانی عالم و عامل و يارانی شايسته و فداکار دست زده و فقه آل محمد(ص) را جمع و تدوين و تدريس می نمودند، به همين جهت محضر امام باقر(ع)، مرکز علما و دانشمندان و راويان حديث و خطيبان و شاعران بنام بود.
ابوجعفر امام محمد باقر(ع) متولی صدقات حضرت رسول (ص) و اميرالمؤمنين (ع) و پدر و جد خود بود، و اين صدقات را بر بنی هاشم و مساکين و نيازمندان تقسيم مي کرد و اداره آنها را از حیث مالی به عهده داشت. ایشان دارای خصایل ستوده و مؤدب به آداب اسلامی بود. سيرت و صورتش ستوده بود. پيوسته لباس تميز و نو مي پوشيد و در کمال وقار و شکوه حرکت مي فرمود. از آن حضرت مي پرسيدند: جدتان لباس کهنه و کم ارزش مي پوشيد، شما چرا لباس فاخر بر تن مي کنی؟، پاسخ مي داد مقتضای تقوای جدم و فرمانداری آن روز، که محرومان و فقرا و تهيدستان زياد بودند چنان بود، من اگر آن لباس را بپوشم در اين انقلاب افکار نمي توانم تعظيم شعائر دين کنم.
امام پنجم(ع) بسيار گشاده رو، و با مؤمنان و دوستان خوش برخورد بود. با همه اصحاب مصافحه مي کرد و ديگران را نيز بدين کار تشويق مي فرمود. در ضمن سخنانش مي فرمود: مصافحه کردن کدورت های درونی را از بين مي برد و گناهان دو طرف - همچون برگ درختان در فصل خزان - مي ريزد.
نام نامی آن حضرت با ده ها و صدها حديث و روايت و کلمات قصار و اندرزهايی همراه است، که به ويژه در 19سال امامت برای ارشاد مستعدان و دانش اندوزان و شاگردان شايسته خود بيان فرموده است. بنا به رواياتی که نقل شده است، در هيچ مکتب و محضری دانشمندان خاضع تر و خاشع تر از محضر محمد بن علی(ع) نبوده اند.
در زمان اميرالمؤمنين علی(ع) گویی مقام علم و ارزش دانش هنوز چنان که بايد بر مردم روشن نبود و مسلمانان هنوز قدم از تنگنای حيات مادی بيرون ننهاده و از زلال دانش علوی جامی ننوشيده بودند، و جز عده ای معدود قدر چونان گوهری را نمي دانستند. بي جهت نبود که مولای متقيان، علی(ع) بارها مي فرمود: پيش از آنکه من را از دست بدهيد از من بپرسيد.
اما در زمان امام محمد باقر(ع) مردم کم کم لذت علوم اهل بيت و معارف اسلامی را درک مي کردند و مانند تشنه لبی که سال ها از لذات آب گوارا محروم مانده و يا قدر آن را ندانسته باشد، زلال گوارای دانش امام باقر(ع) را دريافتند و تسليم مقام علمی ایشان شدند.
حضرت امام محمد باقر (ع) 19سال و ده ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زين العابدين(ع) زندگی کرد و در تمام اين مدت به انجام دادن وظايف خطير امامت، نشر و تبليغ فرهنگ اسلامی، تعليم شاگردان، رهبری اصحاب و مردم، اجرا کردن سنت های جد بزرگوارش در ميان خلق، متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحيح رهبری و راه نمودن به مردم در جهت شناخت رهبر واقعی و امام معصوم، که تنها خليفه راستين خدا و رسول (ص) در زمين است پرداخت و لحظه ای از اين وظيفه غفلت نفرمود.
ایشان سرانجام در هفتم ذيحجه سال 114هجری در سن 57سالگی در مدينه به وسيله هشام بن عبدالملک مسموم شد و چشم از جهان فروبست. پيکر مقدسش را در قبرستان بقيع، کنار پدر بزرگوارش به خاک سپردند.

منبع : ایمنا